Yutma Bozuklukları

Yutma, yiyecek ve/veya içeceklerin ağza alınıp ağız boşluğundan mideye ulaşmasıyla son bulan bir süreçtir. Yutma bozukluğu ise yutmanın bu süreçlerinin herhangi birinde meydana gelebilecek problemdir. Tükürük, katı ve sıvı yiyeceklerin ağızdan mideye geçişinin daha fazla zaman, çaba ve zorlanma gerektirmesi durumu yutma bozukluğu olarak adlandırılır. Yutma fonksiyonları kısmen ya da tamamen etkilenebilir. Yutma için gerekli kaslardaki fizyolojik değişiklikler sonucu yutma bozukluğu (disfaji) oluşur. Yutma bozuklukları, hastanın yaşam kalitesi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.

Yutma, genellikle üç ana aşamada gerçekleşir: oral (ağız), faringeal (yutak) ve özofageal (yemek borusu) aşamaları olarak adlandırılır.

Oral faz: Yiyeceğin ağız içine alınıp, bolus haline getirilmesi ve yutmaya hazırlanmasını içerir.

Yiyecek veya içecek ağıza alındığında, çiğneme ve tükürük salgısı gibi işlemlerle başlar. Oral hazırlık fazında besinin kıvamına göre uygun bolusun hazırlanmasında dilden ve yanaklardan gelen duysal girdi oldukça önemlidir.

Faringeal faz: Bolusun özefagus yerine başka bölgelere kaçmaması için birçok refleks mekanizma çalışır. Diyaframın kontraksiyonu solunum ve yutmayı aynı anda yapmayı imkansızlaştırır.

Özofageal faz: Bolusun üst özefageal sfinkterden geçtikten sonra özefagus boyunca peristaltik hareketlerle mideye ilerletildiği fazdır. Alt özefageal sfinkterin gevşemesiyle, bolus mideye girdiğinde yutma tamamlanmış olur.

Yutma bozukluğunun nedenleri nedir?

Yutma bozukluğu her yaş grubunda çeşitli hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkabilir.

Multiple Skleroz (MS), Serebrovasküler olaylar, Parkinson, kafa travması, Amiyotrofik Lateral Skleroz (ALS), Alzheimer hastalığı, Baş-boyun bölgesi ile ilgili hasarlar, kas hastalıkları, Serebral palsi, ağız hijyeni eksikliği gibi klinik tablolar bireylerde yutma bozukluğuna sebep olmaktadır.

Yutma bozukluğunun belirtileri nelerdir?

Yutma bozukluğunun pek çok belirtisi bulunmaktadır:

• Dudakları kapayamama, orbikularis oris zayıflığı
• Tek-çift taraflı yanak gerginliğinde azalma, fasiyal paralizi

       •     Yutma sonrasında boğuk, ’ıslak’’ ses

• Yeme hareketini başlatmada gecikme ve/veya daha fazla güç harcama
• Yutma sırasında ya da sonrasında öksürme, boğulma, öğürme
• Ağız kenarından sıvı veya yiyecek artıklarının akması, dudak ve yanak oluğunda artık
• Yetersiz beslenmeden kaynaklanan dolayı kilo kaybı ve dehidrasyon (susuz kalma)
• Kuru ve çatlak dil
• Ağız kuruluğu

Yutma bozukluğunu kim ve nasıl değerlendirir?

DKT tarafından meslekler arası ekibin diğer üyeleriyle (KBB uzmanı, radyolog, nörolog vs.) işbirliği içerisinde değerlendirilir.

Değerlendirmenin amacı:

Yutma bozukluğunun varlığını veya yokluğunu saptamak.

Yutmada rol oynayan kas ve yapıların (dudak, dil, çene, damak gibi) güç ve hareketlerinin değerlendirmek.

Beslenme esnasında hastanın duruşunu ve ağız hareketlerini değerlendirmek.

Yutma bozukluğunun aletsel değerlendirilmesi.

Beslenme kontrolünü sağlamak ve ihtiyaç halinde alternatif yöntemleri belirlemek.

Terapi planı yapmak, uygulamak ve izlemek.